L’Abbaye Royale de Fontevraud: naar de hemel en weer terug

Gelegen in het hart van de Pays de la Loire is L’Abbaye Royale de Fontevraud een van de oudste en grootste kloostercomplexen van Frankrijk. De omvang van deze middeleeuwse kloosterstad is indrukwekkend, en de geschiedenis ervan nog fascinerender.

Het verhaal van Fontevraud zit vol goddelijke toewijding, vroege feministische idealen, koninklijke drama’s en menselijke emoties. Tegenwoordig herbergt dit historische juweel een exclusief hotel en een kunstmuseum. Wij verkenden de abdij een dag en een nacht, en hoorden de echo’s van het verleden overal om ons heen resoneren.

Zeg mij ‘overnachten in een abdij’ en ik denk spontaan aan slapen in kille kamertjes op een hard bed, gezamenlijk een karige maaltijd nuttigen in absolute stilte en Spartaanse soberheid die uitnodigt tot bezinning en devotie. Mogelijk, maar niets van dat alles in het hotel in de voormalige priorij van L’Abbaye Royale de Fontevraud en onze slaapplek voor de nacht. Ooit verbleven hier barmhartige zusters die zich over melaatsen ontfermden. Vandaag is het een viersterrenverblijf dat gasten van over heel de wereld ontvangt. En hoewel luxueus ingericht, heb je maar weinig fantasie nodig om het kloostergevoel van weleer op te roepen; het minimalistisch design contrasteert smaakvol met de ruwe Romaanse architectuur en de structuur van het originele gebouw werd zoveel mogelijk behouden.

Alleen de soberheid is ver te zoeken: voor de wereldse geneugten werd in de kapel een bar ingericht en in de voormalige kloostergang bevindt zich het restaurant waar chef-kok Thibaut Ruggeri, die in 2017 een Michelinster kreeg, de scepter zwaait. We geraken er zowaar van in hogere sferen, zij het zonder diepe gebeden en vroomheid.

Feminisme in de Middeleeuwen

De geschiedenis van L’Abbaye Royale de Fontevraud is op z’n minst merkwaardig. “De abdij werd gesticht door de monnik Robert van Arbrissel in de 11e eeuw,” vertelt onze gids terwijl we naar de centrale abdijkerk wandelen. “Naar verluidt was hij een aantrekkelijke man met een groot talent voor spreken en de allures van een spirituele leider. Er zijn verhalen dat hij zichzelf beproefde door te slapen tussen jonge, naakte vrouwen. Op een gegeven moment begon hij door het land te trekken om te prediken, niet alleen in kerken, maar ook op straat en zelfs in bordelen. Zijn volgelingen kwamen uit verschillende lagen van de bevolking.”

Niet iedereen was blij met een Bretonse monnik die met een diverse groep van gelovigen, ongelovigen, rijken, armen en prostituees rondreisde. Daarom vestigde hij zich in 1101 in een vallei en stichtte daar een abdij. Opmerkelijk is dat hij een non als hoogste leider van de orde in Fontevraud benoemde. Zijn voorkeur voor vrouwelijke leiders maakte hem tot een vooruitstrevend en radicaal denker. Zo gaf hij religieuze vrouwen een hogere status dan mannen; hij instrueerde alle mannen die wilden toetreden om “de nonnen te dienen tot aan hun dood in volledige gehoorzaamheid en met ware onderwerping”. Niet dat onze monnik feministische motieven had: zijn idee was dat mannen die de vernedering van vrouwen ondergingen, hun plek in de hemel dubbel en dwars verdienden.

Uiteindelijk werd Fontevraud een dubbele abdij, met monniken en nonnen die in aparte gemeenschappen leefden maar dezelfde kerk deelden. En bijzonder fait divers: de nonnen kregen er een halve liter wijn per dag, terwijl de monniken het moesten doen met slechts een kwart. Maar ondanks het halve litertje wijn, leidden de ruim 3.000 nonnen die hier verbleven een uiterst streng benedictijns leven. Hun dagen waren gevuld met werk en gehoorzaamheid, de maaltijden (brood, vis en kaas) werden genuttigd in absolute stilte. Hun leven was streng en teruggetrokken, met een stilte die alleen doorbroken werd door het luiden van de klokken.

En die klokken, dat waren er ooit meer dan twintig. Door de jaren heen gingen een groot deel ervan verloren, maar sinds 2019 werkt Fontevraud samen met erfgoedambachtslieden om jaarlijks een nieuwe klok te maken. Deze klokken zijn verspreid over het landschap en elke klok is omringd door een cirkelvormige omheining om de unieke klankkwaliteit te benadrukken.

Een ander opvallend gebouw is de Byzantijnse keuken, met zijn achthoekige structuur en dakbedekking met visschubben. Onze gids vertelt ons dat er – omdat het klooster eeuwenlang verlaten was – veel gespeculeerd wordt over de oorspronkelijke functie van dit gebouw, variërend van een doopkapel tot een grafkapel. Uiteindelijk werd in 1865 bepaald dat dit bijzondere gebouw een rokerij geweest moet zijn.

Koninklijke graven

We vervolgen onze route naar de imposante abdijkerk. Het gebouw, groot en statig als welleer, fungeert vandaag als een kunst- en cultureel centrum. Hier geen heiligenbeelden of profetische schilderijen, maar moderne kunstwerken die opvallend goed met het decor versmelten.

Het voelt een beetje onwezenlijk om in deze naakte kerk moderne kunstwerken te aanschouwen, maar de grootste verrassing moet nog komen: de abdijkerk herbergt nog een stukje verrassende geschiedenis, namelijk de grafmonumenten van Eleonora van Aquitanië, Hendrik II van Engeland, Richard Leeuwenhart en Isabella van Angoulême. Dit illustere koninklijke gezelschap had nauwe banden met de abdij, ze kozen er alle voor om hier begraven te worden.

De levensgrote funeraire beelden zijn een knap staaltje middeleeuwse kunst en ze spreken tot de verbeelding, al werden de lichamelijke overblijfselen van deze legendarische figuren nooit gevonden; anti-monarchistische revolutionairen hebben tijdens de Franse Revolutie de koninklijke necropolis geplunderd, alleen de beelden hebben het wonderbaarlijk overleefd.

Van klooster tot gevangenis

De Franse Revolutie zorgde voor een ommekeer in heel het land, en zo ook voor de abdij. De geestelijken werden verbannen, en Napoleon liet de gebouwen omvormen tot gevangenis, één van de strengste van Frankrijk nog wel. De oude slaapzalen van de nonnen werden heringericht, en in de donkere cellen verbleven er tot de jaren ’60 duizenden gevangenen. Fontevraud stond nu bekend als een vreselijke plek. Ook Jean Genet – die wel al vaker tot gevangenisstraffen veroordeeld was – heeft er lange tijd doorgebracht en hij schreef er zelfs enkele van zijn meesterwerken. “Van alle gevangenissen in Frankrijk is Fontevraud de meest verontrustende. Gevangenen die ook in andere gevangenissen hebben gezeten, worden getroffen door onvergelijkbaar leed wanneer ze alleen nog maar de naam horen,” aldus Genet.

We bezoeken enkele kamers die getuigen van deze duistere periode. De tentoonstellingen met zelfgemaakte speelkaarten en dobbelstenen geven ons een indruk van het harde leven van de gevangenen.

Moderne kunst in de Fannerie

Onze volgende stop is het museum voor moderne kunst, gehuisvest in de Fannerie. Hier vinden we honderden schilderijen uit de 19e en 20e eeuw, verzameld door Martine en Léon Cligman. Het museum toont werken van grote namen zoals Toulouse-Lautrec, Degas en Delaunay, en brengt kunstwerken van verschillende aard samen, wat een unieke dialoog creëert. Dit contrast met de kloosterlijke soberheid en de duistere jaren als gevangenis kon niet groter zijn.

Als de nacht valt

Een bezoek aan Fontevraud is absoluut beklijvend, maar voor de full experience is een overnachting in het hotel een must. Niet alleen vanwege de zachte bedden, maar omdat je er ’s nachts ongestoord door de abdij mag dwalen. Geen deur gaat op slot, je mag gaan en staan waar je wil.

Terwijl de nacht valt, dwalen we moederziel alleen door de stille gangen en verlaten kerk.  Stap voor stap verkenden we elke hoek en elk verborgen gang, nieuwsgierig naar wat ons achter de volgende bocht te wachten staat.

Het geluid van onze voetstappen vermengt zich met de echo’s van het verleden, waardoor het lijkt alsof de abdij tot leven. Soms stoppen we even om de details in ons op te nemen: de verweerde stenen, de sierlijke bogen en de stille getuigen van vervlogen tijden.

Af en toe komen we langs een open deur, uitnodigend in zijn mysterie, en we kunnen het niet laten om naar binnen te gluren. De kamers ademen een sfeer van rust en bezinning, elk met zijn eigen verhaal om te vertellen. Soms lijken de muren te fluisteren, alsof ze ons willen vertellen over de gebeurtenissen die hier ooit hebben plaatsgevonden.

Praktische informatie en highlights van Fontevraud

Highlights

Abbaye Royale de Fontevraud: ontdek de rijke geschiedenis en indrukwekkende architectuur van een van de grootste kloostercomplexen van Frankrijk.

Saint-Lazare Hotel: verblijf in luxe kamers met een uniek kloostergevoel.

Michelinsterrestaurant: geniet van culinaire hoogstandjes in het restaurant van chef Thibaut Ruggeri.

Koninklijke graven: bezoek de grafmonumenten van Eleonora van Aquitanië, Hendrik II van Engeland, Richard Leeuwenhart en Isabella van Angoulême.

Byzantijnse K-keuken: bewonder het achthoekige gebouw met zijn opvallende schoorstenen.

Moderne kunst in de Fannerie: bewonder een uitgebreide collectie schilderijen van bekende kunstenaars uit de 19e en 20e eeuw.

Gevangenisgeschiedenis: leer over de periode dat de abdij een gevangenis was en de invloed daarvan.

Kloostergangen en kapel: dwaal ’s nachts door de stille gangen en geniet van de serene sfeer.

Jaarlijkse klokken: ontdek de unieke klokken verspreid over het terrein, elk met een eigen geluid.

Verhalen van vervlogen tijden: Laat je meevoeren door de rijke geschiedenis en de verhalen die deze bijzondere plek herbergt.

Praktische informatie:

Locatie: Fontevraud-l’Abbaye, Pays de la Loire, Frankrijk

Hotelreservaties: Fontevraud L’Ermitage

Openingstijden: het hele jaar door geopend; check de website voor specifieke openingstijden.

Rondleidingen: gidsen beschikbaar in meerdere talen; vooraf reserveren aanbevolen.

Toegankelijkheid: geschikt voor rolstoelgebruikers, met aangepaste faciliteiten.

Parkeren: gratis parkeergelegenheid beschikbaar op het terrein.

Contact: telefoon: +33 (0)2 41 51 73 52, E-mail: info@fontevraud.fr